Optrekkend vocht is het gevolg van direct of indirect contact van steen of metselwerk met grondwater of oppervlaktewater. Door natuurlijke absorptie en capillaire werking trekt het vocht vanuit de grond in een voortdurend proces omhoog, meestal vanuit de fundering in de daarop geplaatste muren.
De hoeveelheid optrekkend vocht is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de constructie, de temperatuur, de isolatie en de aanwezigheid van (vocht aantrekkend) zout.
Vooral in oudere, vooroorlogse gebouwen en woningen is sprake van optrekkend vocht. Dat wordt meestal veroorzaakt door de ouderwetse gemetselde funderingen en het ontbreken van voldoende dichte lagen tussen de fundering en de muren. Tegenwoordig vormen trasramen aan de onderkant van de muren een afscheiding met de fundering. Doordat funderingen nu ook van beton gemaakt worden, zal er in nieuwere gebouwen niet zo snel meer sprake zijn van optrekkend vocht.
Optrekkend vocht is een langzaam lopend proces, waardoor het vaak pas na vele tientallen jaren ontdekt wordt. Wisselingen in de grondwaterstand en de aanwezigheid van zout in het metselwerk zijn van invloed op de stijghoogte en de snelheid van het optrekken van vocht in de muren.
Wanneer er optrekkend vocht in muren geconstateerd wordt, is dat niet altijd het gevolg van het feit, dat de fundering in direct contact staat met grondwater of oppervlaktewater. Er kan ook sprake zijn van horizontale aanvoer van vocht uit waterdoorlatende grond tegen de muur.
Optrekkend vocht wordt meestal ontdekt, doordat het schimmels en vochtplekken veroorzaakt. Bovendien is er vaak sprake van een onaangename muffe geur. Op den duur wordt het verfwerk aangetast en laten stucwerk en behang los. De schimmels kunnen zelfs overslaan naar het meubilair.
Op langere termijn kunnen de muren door optrekkend vocht zoveel water bevatten, dat het een voedingsbodem wordt voor de groei van hout aantastende algen of vergelijkbare schimmels. Die gedijen prima onder vochtige omstandigheden en verplaatsen zich naar houten constructies van gebouwen, die daardoor behoorlijk aangetast kunnen worden.
Vocht, dat vanuit de fundering in de muren trekt, slaat zich in eerste instantie op in de kruipruimtes. Door die goed te ventileren en te isoleren kan de vocht toename in de kruipruimtes verminderd worden. Het optrekkend vocht zal daardoor tot stilstand kunnen worden gebracht of in sommige gevallen zelfs helemaal verdwijnen. Als ventilatie en isolatie niet mogelijk zijn of niet voldoende helpen, kan ook een laag zand met schelpen in de kruipruimtes worden gestort. Dat is een natuurlijke en goedkope oplossing, waarmee vocht in de kruipruimtes vastgehouden kan worden, waardoor het niet de gevels meer intrekt.
In heel oude gebouwen, zoals monumenten, is het vaak noodzakelijk om verdergaande maatregelen te nemen tegen optrekkend vocht, zoals breek- en herstelwerkzaamheden van funderingen en muren. Ook moeten er vaak graafwerkzaamheden uitgevoerd worden om waterdoorlatende grond te verwijderen. Een andere mogelijkheid om optrekkend vocht tegen te gaan is het vochtwerend maken van muren door ze te impregneren of te injecteren met speciale middelen. Vaak is een combinatie van de verschillende mogelijke oplossingen noodzakelijk.
